Znaczenie obaw żywieniowych w alternatywnych strategiach zaopatrzenia w żywność gospodarstw domowych
Finansowanie: Narodowe Centrum Nauki, konkurs OPUS (UMO-2017/25/B/HS6/00617)
Kierowniczka projektu: dr Ewa Kopczyńska (ewa.kopczynska@uj.edu.pl)
Członkini zespołu: Aleksandra Migalska
Czas realizacji projektu: 2018-2022
Opis projektu
Współczesne gospodarki i kultury jedzenia cechują się niespotykaną obfitością, różnorodnością i technologicznym zaawansowaniem. Jednocześnie jednak, w sytuacji szerokiego wyboru, raz po raz doświadczamy niepokojów i obaw związanych z codzienną dietą. Docierają do nas informacje o zagrożeniach wynikających ze spożywania określonych produktów, związanych z tym jak dużo, jak często i w jakich warunkach jemy, a także z pochodzeniem naszego jedzenia. Te obawy żywieniowe skierowane związane są nie tylko z naszą fizyczną kondycją i statusem zdrowotnym, ale też posiadają wymiar ekologiczny, technologiczny, etyczny czy kulturowy. Poczucie zagrożenia przekłada się na negatywną diagnozę współczesnego porządku żywieniowego i wskazywanie jego niedoskonałości. Tak rozumiane obawy żywieniowe są częścią codziennych strategii zaopatrywania się w żywność.
Projekt służy zbadaniu, jaką rolę odgrywają obawy żywieniowe w stosowaniu niekonwencjonalnych, alternatywnych i nieformalnych kanałów zaopatrywania się w jedzenie. W szczególności przedmiotem jakościowej, pogłębionej analizy są lokalne sieci wymiany żywności stanowiące odpowiedź na obawy żywieniowe: sieci krótkich łańcuchów dostaw, samodzielna produkcja żywności na własny użytek i domowe przetwórstwo, ale także uczestnictwo w nowego typu inicjatywach żywnościowych, takich jak kooperatywy spożywcze, ruchy społeczne, różne formy aktywizmu. Dzięki badaniu oddolnie tworzonych kanałów zaopatrywania się w żywność, projekt identyfikuje zagrożenia, tak jak są one odbierane przez samych konsumentów, nie ekspertów, charakteryzuje praktyki, będące odpowiedzią na te zagrożenia, a także dostarcza jakościowej analizy ich dynamiki.
Publikacje naukowe
- Kopczyńska E., Are There Local Versions of Sustainability? Food Networks in the Semi-Periphery, 2020, Sustainability 12(7):2845. doi: 10.3390/su12072845.
- Kopczyńska E., Jedzenie i inne rzeczy. Antropologia zmiany w systemach żywnościowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2021 - w druku.
Żywnościowe konstelacje. Graficzna interpretacja wyników badań
Czym są Żywnościowe konstelacje?
Żywnościowe konstelacje są narzędziem eksploracji danych, służą inspiracji oraz przedstawieniu obszaru i podejścia badawczego. Systematyczna analiza wyników badań znajduje się w książce pt. Jedzenie i inne rzeczy. Antropologia zmiany w systemach żywnościowych (2021) i w innych publikacjach powstałych w ramach projektu.
Dlaczego konstelacje?
Porządki żywnościowe to złożona sieć elementów: ludzi, obiektów materialnych, idei i miejsc. Każdy z tych nich ma wpływ na postrzeganie żywności, na dostęp do niej, na codzienne jedzeniowe praktyki. Te elementy wpływają nie tylko na konsumentów, ale i na siebie nawzajem, modyfikując wzajemnie swoje oddziaływania. Dlatego warto widzieć je w powiązaniu, jako złożenia kształtujące nasze środowiska jedzeniowe, a nie jako izolowane, odrębne przedmioty, wartości czy nawyki.
Jak czytać mapy?
Żywnościowe konstelacje to wizualna interpretacja tezy o sieciowej naturze jedzenia. Za pomocą relacji przestrzennych przełożyliśmy związki i oddziaływania między elementami na pozycje na mapie. Siła przyciągania na płaszczyźnie mapy świadczy o tym, jak często poszczególne elementy współpracują ze sobą w systemach żywnościowych: zależą od siebie, wzmacniają się, towarzyszą sobie. Na każdej z map zaznaczyliśmy najbardziej trwałe i charakterystyczne dla danego świata skupiska elementów, ale mapy pozwalają też na samodzielną eksplorację i tropienie mniej lub bardziej oczywistych powiązań.
Trzy przedstawione mapy obrazują aktorów i ich związki w trzech różnych środowiskach jedzeniowych, skupionych na odmiennych wyzwaniach współczesnych systemów żywnościowych.
- Pierwszy z nich to świat pomocy żywnościowej, koordynowanej przez jeden z polskich banków żywności. Odpowiada on na problem ograniczonego dostępu do jedzenia przy jednoczesnej, globalnej nadprodukcji żywności.
- Na kolejnej mapie przedstawiamy sieć producentów, pośredników i konsumentów lokalnej, naturalnej, ekologicznej żywności. To sieć tzw. krótkich łańcuchów dystrybucji żywności, której węzłami są kooperatywa spożywcza i lokalne targowisko.
- Trzecia mapa opowiada o roślinnej rewolucji: o lokalnej sieci wegańskich producentów, kawiarni, sklepików i ich klientów, dla których wykluczanie produktów odzwierzęcych jest narzędziem społecznej i dietetycznej zmiany.
Wizualizacja oparta została na analizie treści wywiadów jakościowych, przeprowadzonych z osobami uczestniczącymi w trzech sieciach. Związki pomiędzy elementami sieci wyprowadzone zostały z współwystępowania tych elementów w narracji badanych i uzupełnione interpretacją jakościową.
Zespół i finansowanie
Żywnościowe konstelacje są efektem współpracy zespołu:
- Ewa Kopczyńska i Aleksandra Migalska – pomysł, koncepcja teoretyczna, opracowanie danych, teksty
- Realizacja: Rzeczyobrazkowe
- David Sypniewski - koncepcja wizualizacji i kodowanie interakcji
- Mateusz Kaniewski - współpraca merytoryczna
- Aleksandra Dzieżyc - projekt graficzny
Wizualizacja powstała w ramach projektu Znaczenie obaw żywieniowych w alternatywnych strategiach zaopatrzenia w żywność gospodarstw domowych, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (UMO-2017/25/B/HS6/00617).