Jubileusz 50-lecia Instytutu Socjologii UJ

Szanowni Państwo,

18 lutego 2020 roku przypadała pięćdziesiąta rocznica powstania Instytutu Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Dokładnie pół wieku temu decyzją Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, zarządzeniem w sprawie struktury organizacyjnej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, na ówczesnym wydziale Filozoficzno-Historycznym powołany został Instytut Socjologii UJ - powstał z połączenia Katedry Etnografii Ogólnej i Socjologii oraz Katedry Socjologii i Demografii. Pierwszym jego Dyrektorem został Profesor Władysław Kwaśniewicz, który funkcję tę pełnił przez dwie kadencje (w latach 1970 - 1978). W kolejnych latach dyrektorami byli kolejno: Profesor Piotr Sztompka, Profesor Andrzej K. Paluch, Profesor Tadeusz Borkowski, Profesor Zdzisław Mach, Profesor Krzysztof Frysztacki, Profesor Marian Niezgoda, Profesor Marek Kucia i (obecnie) Profesor Marcin Lubaś.

Przez minione pół wieku Instytut Socjologii UJ dynamicznie się rozwijał, stale wzbogacając ofertę dydaktyczną odpowiadającą na potrzeby i oczekiwania zmienającego się świata, realizując ważne projekty naukowe i badawcze, kształcąc młodych ludzi w duchu odpowiedzialności, otwartości na świat i różnorodność światopoglądową oraz przygotowując ich do podejmowania aktywności na rynku pracy i w świecie społecznym, rozwijając współpracę ze środowiskiem lokalnym i licznymi partnerami w sieci międzynarodowej.

Dziś Instytut Socjologii UJ jest jednym z czołowych ośrodków socjologicznych w Polsce. Miejscem otwartym i nowoczesnym. Każdego roku gościmy w swych murach naukowców, badaczy i praktyków z wielu krajów Europy i świata, studentów i doktorantów podejmujących tu studia w ramach krajowych i międzynarodowych programów edukacyjnych, uczestników konferencji naukowych, seminariów i szkoleń.

Jesteśmy wspólnotą studentów i studentek, doktorantów i doktorantek, pracowników i pracowniczek, których łączy ciągłe zainteresowanie światem, chęć działania, wyobraźnia socjologiczna i przede wszystkim - pasja.

Podkreślając znaczący dorobek minionych dziesięcioleci podejmujemy dziś zobowiązanie dalszego rozwoju na rzecz Naszego Instytutu, społeczności lokalnej, świata nauki. Wspominając naszą historię i myśląc o przyszłości rozpoczynamy dziś obchody Jubileuszu Naszego Instytutu Socjologii.

Wszystkim Osobom na przestrzeni lat związanym z Instytutem przesyłamy serdeczne pozdrowienia!

50 lat na Grodzkiej

Dokładnie pięćdziesiąt lat temu, na przełomie sierpnia i września 1971 roku, nasza socjologia przeprowadzała się na ulicę Grodzką. W sensie praktycznym odpowiedzialność ponosił ówczesny magister Marian Niezgoda - spisał się dzielnie.

Najpierw kilka szczegółów z tamtych czasów. Przenosiliśmy się (sygnalizuję "my", gdyż osobiście byłem między trzecim i czwartym rokiem studiów) z dwóch poprzednich bardzo małych siedzib. Jedna z nich mieściła się na drugim piętrze przy ul. Straszewskiego 27, tam też była "centrala". Druga, na pierwszym piętrze przy ul. Gołębiej 14. Wyobraźcie sobie, że nasze obecne pomieszczenia oznaczają zwielokrotnienie (co najmniej sześciokrotne) dodanych do siebie tamtejszych powierzchni. To już pozwala uzmysłowić sobie, jak skromne były owe wcześniejsze warunki.

Oczywiście te nasze minione pięćdziesiąt lat na Grodzkiej wypełnione było rozmaitymi przypadkami, wydarzeniami. Pozwólcie, że w sposób całkowicie swobodny, właściwie chaotyczny wspomnę o trzech.

Po pierwsze, najpierw było tak, że gabinet dyrektorski mieścił się w pokoju 52, natomiast sekretariat w pokoju 51. Dopiero jakiś czas później doszło do wymiany, która ustaliła istniejący nadal porządek.

Po drugie, niepowtarzalna "scenografia" w trakcie wiadomego karnawału 1980/81. Rozliczna ilość plakatów, oświadczeń, świadectw rozmaitego rodzaju. Ściany Instytutu były nimi dosłownie zalane. Ani wcześniej, ani później czegoś podobnego nie było i chyba nie będzie. Kilka dni temu zaglądnąłem do nas; ta, by tak rzec, dostojna pustka.

Po trzecie, parę lat potem (dokładnej daty nie pamiętam, ale bodajże ciągle w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych) doszło do poważnego pożaru, który zniszczył sporą część amfilady, przede wszystkim obecną siedzibę Zakładu Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej. Na szczęście nikt nie poniósł uszczerbku na zdrowiu, a straty powoli udało się usunąć.

Instytut to jednak przede wszystkim ludzie. Co za tym idzie, przypomnę bardzo ciekawy i do teraz potrzebny artykuł Profesora Andrzeja Palucha, o najoczywistszym tytule: "Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego" (Zeszyty Naukowe UJ, Prace Socjologiczne, zeszyt 13, 1989). Z wielkim uznaniem podkreślę, że Andrzej w sposób bardzo skrupulatny i dokładny wskazał między innymi na dziesiątki osób rozmaicie, nawet krótko, powiązanych z naszą placówką. Wykonał coś, co unikatowo przyczynia się do utrzymania naszej historii.

Czy ktoś, po wielu latach, byłby gotowy do podjęcia podobnego zadania? Punktów za to raczej nie należy się spodziewać, ale przecież nie tylko o to chodzi, skądinąd warto

Niezmiennie serdecznie pozdrawiam i życzę pomyślności w toku już bardzo bliskiego nowego roku akademickiego!

Krzysztof Frysztacki

prof. dr hab. Kazimierz Dobrowolski (1894-1987) - profesor zwyczajny socjologii i etnografii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk. Jego naukowa działalność ulokowana jest w obrębie socjologii oraz etnologii. Do roku 1965 kierował Katedrą Socjologii i Etnologii UJ, która w roku 1970 stała się jedną z dwóch placówek naukowych tworzących istniejący do dzisiaj Instytut Socjologii UJ.

Do historii nauki przeszedł jako twórca tzw. metody integralnej. Do grona Jego uczniów należą m.in. prof. dr hab. Władysław Kwaśniewicz (pierwszy dyrektor Instytutu Socjologii UJ, zmarły w 2004 roku) oraz prof. dr hab. Piotr Sztompka.

Profesor Kazimierz Dobrowolski był jednym z aresztowanych 6 listopada 1939 roku w czasie Aktion gegen Universitäts-Professoren, znanej powszechnie jako Sonderaktion Krakau.

Kierownik Głównego Wydziału Ludności i Opieki Społecznej rządu Generalnego Gubernatorstwa dr Fritz Arlt, proponował wówczas aresztowanym trzem uczonym: Jerzemu Smoleńskiemu, Kazimierzowi Stołyhwie i właśnie Kazimierzowi Dobrowolskiemu, zwolnienie w zamian za podpisanie deklaracji o nieprowadzeniu działalności politycznej i prawdopodobnie wyrażenie zgody na podjęcie pracy na rzecz Niemców. Wszyscy odmówili¹.

Profesor Dobrowolski został osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen pod Berlinem, z którego został uwolniony 8 lutego 1940 roku. Wrócił do Krakowa, gdzie prowadził tajne seminarium uniwersyteckie. Po wojnie powrócił do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim.
 

________________________________________________________________________________________

¹ I. Paczyńska, Krakowski i wrocławski etap Sonderaktion Krakau, „Alma Mater. Miesięcznik Uniwersytetu Jagiellońskiego”, numer specjalny 188, listopad 2016.

Fragmenty wspomnienia o prof. Kazimierzu Dobrowolskim autorstwa Jerzego B. Sobczaka; "Studia Socjologiczne", nr 3-4/1987.

"[…] Urodził się 20.12.1894 r. w Nowym Sączu. Po ukończeniu gimnazjum im. św. Jacka w Krakowie, w 1912 r. rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. […] W 1919 r., na podstawie rozprawy historycznej pt. ,,Dzieje kultu św. Floriana w Polsce do połowy XVI wieku" (opublikowanej w 1923 r.), doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim W tym też roku rozpoczął pracę zawodową, na krótko wiążąc się z Archiwum Państwowym w Krakowie, a następnie z Biblioteką Jagiellońską, której pracownikiem pozostawał do momentu powołana go na kierownika Katedry Socjologii i Etnologii UJ, tj. do roku 1934 W 1932 r. na podstawie całokształtu dorobku, dopuszczony został do kolokwium habilitacyjnego i został docentem prywatnym na UJ.

Był to już wtedy znaczący dorobek naukowy, wyrażający jednocześnie rozległe zainteresowania badawcze. Obejmował on studia z zakresu historii społeczno-gospodarczej, historii nauki i kultury, etnografii oraz pierwsze prace socjologiczne. W 1934 r., będąc w Londynie, mianowany został, jako profesor nadzwyczajny, kierownikiem katedry (objął ją w 1935), którą obejmował po J. S. Bystroniu. Katedrą tą kierował do 1965 r.. tzn. do momentu przejścia na emeryturę. Rozstając się z Uniwersytetem Jagiellońskim kontynuował swoją działalność naukową w ramach Polskiej Akademii Nauk, gdzie w 1966 roku utworzył Pracownię Socjologiczną Oddziału PAN w Krakowie, przekształconą później w Sekcję Badań Społecznych Skutków Industrializacji IFiS PAN w Warszawie. Placówką tą kierował do 1973 roku.

[…] Swoją karierę naukową rozpoczynał jako historyk i tej problematyce pozostawał wierny przez wiele lat. […] Mimo iż prace z tego pierwszego okresu zaliczane są do historiografii, to już w nich odnajdujemy tezy i propozycje badawcze, które wykraczały poza zakres uprawianej dyscypliny naukowej. W studium poświęconym kultowi św. Floriana (rok 1919) sformułowane zostały tezy dotyczące sposobu badania zjawisk historycznych, które te późniejszych latach rozwinięte zostały w postaci teoretycznych założeń tzw. metody integralnej. Kanony teoretyczne tej metody były rozwijane i precyzowane, na podstawie własnych doświadczeń empirycznych, przez cały okres działalności naukowej. W sposób najpełniejszy zostały one sformułowane w rozprawie „Budowanie teorii życia społecznego i kultury" (1962 r.) i referacie pt. „Metoda integralna" (1966 r.). Jej fundamentalne założenia opierały się na zasadzie historyzmu oraz na aspektach holizmu i funkcjonalizmu.

Zajmując się problemami należącymi do różnych dyscyplin naukowych, Kazimierz Dobrowolski poszukiwał ram teoretycznych nadających spójność Jego zainteresowaniom badawczym. Tą płaszczyzną teoretyczną stała się metoda integralna. Profesor Dobrowolski był nie tylko badaczem empirykiem, ale i teoretykiem poszukującym najbardziej adekwatnych metod opisu i wyjaśniania rzeczywistości społeczno-kulturowej. Chociaż tym, co Go najbardziej interesowało, była możliwość przebudowy rzeczywistości społecznej. Ta „możność wpływu" na rzeczywistość wynikała m.in. z preferowanej przez Niego koncepcji nauki i roli uczonego. U podstaw Jego wizji nauki w ogóle, a socjologii w szczególności, legła myśl sformułowana przez A. Frycza Modrzewskiego: „Wszelkie [...] poznanie, któremu nie towa¬rzyszy działanie, uważa się za niepełne i bezsilne". […]

Stąd też socjologia była postrzegana jako nauka, do której zadań należy obiektywne badanie rzeczywistości społecznej oraz aktywne uczestnictwo w procesach przebudowy istniejącego porządku społecznego. Postulat praktycznej użyteczności wiedzy socjologicznej (w sposób najpełniejszy sformułowany w referacie pt. „Badania socjologiczne jako podbudowa działania" — 1960 r.) rozumiany był bardzo szeroko. Z jednej strony, unikał pewnej jednostronności wynikającej ze spekulatywnego traktowania teorii, a z drugiej — wąskiego utylitaryzmu ograniczającego praktyczność do badań typu diagnostycznego i prognostycznego. […] Najbliższa była Mu koncepcja łączenia badania z działaniem, tzn. koncepcja badań, podejmujących równocześnie ważne problemy teoretyczne i praktyczne.

Samodzielność ujmowania zagadnień oraz myślenie realistyczne i krytyczne to zasady, które starał się Profesor zaszczepić nie tylko swoim uczniom, ale sam był im wierny przez całe życie. Znając dorobek światowej nauki starał się rozwijać te dokonania rodzimej myśli. które uważał za ważne i płodne poznawczo. Tak było w przypadku Jego wizji nauki, dla której impulsem było dzieło Frycza Modrzewskiego, tak było również kiedy pracował nad teorią podłoża historycznego i teo¬rią procesów żywiołowych".

prof. dr hab. Paweł Rybicki (1902-1988) - socjolog, historyk nauki.Autor prac takich jak: "Arystoteles. Początki i podstawy nauki o społeczeństwie", "Społeczeństwo miejskie", "Struktura społecznego świata". Kierował Katedrą Socjologii i Demografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, a potem Zakładem Socjologii Ogólnej w Instytucie Socjologii UJ.

Fragmenty wspomnienia o prof. Pawle Rybickim autorstwa Jacka Szmatki; „Studia Socjologiczne", nr 4/1988.

"Profesor Paweł Rybicki był w polskiej socjologii postacią wręcz wyjątkową, a już zupełnie nie sposób przecenić Jego roli, jaką odegrał w życiu naukowym krakowskiego ośrodka socjologicznego. Urodził się 30 września 1902 roku w Janowie Lwowskim, ale Jego lata młodzieńcze były związane ze środowiskiem lwowskim. Tutaj ukończył III Gimnazjum i tutaj w roku akademickim 1920/1921 rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza, by ukończyć je w 1924 roku. Już w dwa lata później doktoryzuje się w tymże Uniwersytecie na podstawie rozprawy „Etyka Jana Kochanowskiego", która aczkolwiek była pracą polonistyczną, to jednak zawierała wiele wątków socjologicznych i wyraźnie zwiastowała późniejsze zainteresowania Profesora. Cztery lata później wyjeżdża na studia, najpierw do Berlina, a potem do Kolonii. Od tego momentu Profesor Rybicki dokonuje wyraźnego samookreślenia — dyscypliną, która będzie głównym przedmiotem Jego badań, staje się socjologia. Pobyt w Niemczech to przede wszystkim studia pod kierunkiem Leopolda von Wiese, które zadecydowały nie tylko o wyborze socjologii, ale także wywarły piętno na to, w jaki sposób ta socjologia będzie potem przez Pawła Rybickiego uprawiana. Kolejnym etapem studiów zagranicznych był Paryż, gdzie Profesor kontynuował studia socjologiczne pod kierunkiem Paula Fauconneta, następcy Emila Durkheima na katedrze socjologii w Sorbonie. Ten pobyt miał także ogromne znaczenie dla Jego późniejszych studiów socjologicznych, w których dostrzec można wyraźne wpływy myśli Durkheima.

[…] Jego rozprawa „Z podstawowych zagadnień grupy społecznej", opublikowana w 1935 roku, podejmująca problematykę ontologiczną w socjologii, może bez wątpienia być uważana za jedną z najważniejszych tego typu prac w polskiej socjologii. Wyraźne są w tej pracy echa kontaktów Profesora ze szkołą Emila Durkheima. Zresztą problematyka ontologiczną zawsze była obecna w Jego twórczości: wystarczy wspomnieć studium „Problemy ontologiczne w socjologii" opublikowane w 1965 roku. Żaden polski socjolog nie poświęcał tak wiele miejsca w swojej twórczości zagadnieniom filozofii nauk społecznych, a zwłaszcza ontologii socjologii, i żaden nie czynił tego w tak nowatorski sposób.

Książka Pawła Rybickiego pt. „Arystoteles. Początki i podstawy nauki o społeczeństwie" (1963) jest do dzisiaj pracą zupełnie wyjątkową nie tylko na gruncie socjologii polskiej, ale z całą pewnością także i światowej. Autor przeprowadza z pozoru analizę z dziedziny historii myśli społecznej — analizę socjologicznych wątków twórczości Arystotelesa — ale wnikliwy czytelnik łatwo dostrzeże, że P. Rybickiemu chodzi także, jeśli nie głównie, o pokazanie, że myśl Arystotelesa wykorzystana współcześnie przez socjologię mogłaby pchnąć ją na inne tory. Ponadto Profesor Rybicki był bodajże pierwszym socjologiem w skali światowej, który tak precyzyjnie pokazał, iż rodowód współczesnej socjologii sięga aż filozofii starożytnej. Była to myśl znana, ale nikomu przed P. Rybickim nie udało się pokazać tego tak precyzyjnie.

Już te dwa wątki twórczości Profesora — zagadnienia ontologii świata społecznego oraz historia myśli społecznej poszerzona o elementy teorii społecznej — sugerują, że Paweł Rybicki (nie sygnalizując tego wyraźnie w żadnym ze swych tekstów) dążył do sformułowania całościowej koncepcji teoretycznej. Dowodzą tego wyraźnie Jego późniejsze prace.

W 1970 roku, podczas VII Światowego Kongresu Socjologicznego w Warnie Profesor Rybicki wygłasza referat „The Approaches in Sociological Classics and the Current Phrasing of Issues in Relating Microsociology to Macrosociology". Referat ten, wprawdzie nigdzie nie publikowany przez Profesora, stanowił bardzo ważny krok w badaniach nad tą problematyką. Po pierwsze, po raz pierwszy problematyka została uwolniona od uproszczeń i pozornych dylematów. Po drugie, Profesor nadał tej problematyce szeroką perspektywą filozoficzno-teoretyczną, przenosząc całą tę kwestię na zupełnie inny poziom niż miało to miejsce w innych opracowaniach w literaturze światowej w tamtym okresie. Po trzecie, zdecydować się na problematykę wzajemnych relacji pomiędzy mikro- i makrosocjologią oraz mikro- i makrostruktur społecznych wymagało dużej odwagi, albowiem wtedy było to zagadnienie całkowicie marginesowe. Nikt nie mógł przypuszczać, że w ciągu osiemnastu lat urośnie ono do rangi fundamentalnego problemu w teorii socjologicznej. Jakie było rzeczywiste znaczenie wspomnianego artykułu, można było się zorientować dopiero po dziewięciu latach, w 1979 roku, kiedy opublikowane zostało największe dzieło teoretyczne Pawła Rybickiego — „Struktura społecznego świata. Studia z teorii społecznej". Ale już wcześniej, w 1972 roku, kiedy ukazała się drukiem książka „Społeczeństwo miejskie", można było dostrzec, że Profesor jest na drodze do skonstruowania całościowej koncepcji społecznej. Wbrew pozorom nie było to tylko dzieło ograniczające się do prezentacji socjologicznej problematyki miasta — wykraczało ono daleko poza krąg socjologii miasta będąc w istocie wstępną prezentacją szeroko rozumianej problematyki struktur społecznych.

[…]Profesor przez bez mała dwadzieścia lat był Przewodniczącym Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, starając się w umiejętny sposób integrować to duże, bardzo zróżnicowane, pełne wewnętrznych sprzeczności środowisko socjologiczne. Przez 14 lat — od roku akademickiego 1957/1958 do 1972 roku — kierował najpierw Katedrą Socjologii i Demografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, a potem Zakładem Socjologii Ogólnej w Instytucie Socjologii UJ".

prof. dr hab. Andrzej Waligórski - antropolog, językoznawca, uczeń Bronisława Malinowskiego. Prowadził badania terenowe w Kenii we wschodniej Afryce, gdzie zajmował się społeczeństwem pierwotnym Luo. Autor publikacji, takich jak "Antropologiczna koncepcja człowieka" (1973), "Studia nad więzią terytorialną i rodzinną wschodnioafrykańskiego plemienia Luo" (1963), "Implikacje teoretyczno-etnograficznych badań terenowych" (1969). Kierował Zakładem Socjologii Kultury i Oświaty Instytutu Socjologii UJ.

Fragmenty wspomnienia o prof. Andrzeju Waligórskim autorstwa Andrzeja Palucha; „Przegląd Socjologiczny" 1974.

Urodził się 12 grudnia 1908 r. w Krakowie. Tutaj w roku 1926 ukończył II Gimnazjum im. króla Jana Sobieskiego. W tym samym roku podjął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w zakresie języków nowożytnych, językoznawstwa ogólnego i filozofii ścisłej. W roku 1931 uzyskał stopień magistra filozofii i rok później wyjechał na stypendium Funduszu Kultury Narodowej do Londynu. Tam po raz pierwszy zetknął się z antropologią społeczną, dyscypliną, która określiła całość Jego działalności naukowej i dydaktycznej. Studiował na Uniwersytecie Londyńskim pod kierunkiem prof. Bronisława Malinowskiego w słynnej wówczas dzięki Malinowskiemu London School of Economics. Tam w roku 1938 prof. Waligórski uzyskał stopień doktora filozofii.(...)

Po powrocie do kraju w r. 1938 prof. Waligórski objął stanowisko pracownika naukowego w Państwowym Instytucie Kultury Wsi, kierowanym przez prof. Józefa Chałasińskiego. Niestety II wojna światowa przerwała tę owocnie rozpoczętą pracę. W wojnie tej prof. Waligórski brał czynny udział. Kampanię wrześniową rozpoczął w 3 Batalionie Strzelców z Rembertowa, a następnie walczył w lasach Zamojszczyzny w oddziale uformowanym przez majora Cichockiego, gdzie był dowódcą kompanii. Dostawszy się do niewoli uciekł z obozu jeńców i na przełomie roku 1939/1940 przez Węgry przedostał się do Paryża, gdzie wstąpił do Armii generała Sikorskiego. Stamtąd został oddelegowany do pracy naukowo-politycznej w Królewskim Instytucie Spraw Międzynarodowych w Londynie. (...)

Po wojnie, w r. 1946, prof. Waligórski wyjechał (...) do Kenii we wschodniej Afryce. Prowadził tam blisko 3-letnie badania terenowe w społeczeństwie pierwotnym Luo. Wyniki tych badań opracowywał później przez wiele lat już w Polsce, publikując szereg rozpraw. Ważniejsze z nich to: Studia nad więzią terytorialną i rodzinną wschodnioafrykańskiego plemienia Luo, „Etnografia Polska", t.VII, 1963; Problem białego osadnictwa w Kenii, „Przegląd Socjologiczny", t.XXIII, 1969; Kinship Termonology of the Luo, „Africana Bulletin", nr 11, 1969; Wzory i normy bogactwa i zamożności a afrykańskim społeczeństwie chłopskim. Studium procesów zmiany kulturowej, „Studia Socjologiczne", 1970, nr 2(37). Plemieniu Luo poświęcona jest też monografia Społeczność afrykańska w procesie przemian 1890-1949. Studium wschodnioafrykańskiego plemienia Luo, Warszawa 1969. Część swoich doświadczeń badacza terenowego zawarł prof. Waligórski w krótkim szkicu Implikacje teoretyczno-etnograficznych badań terenowych, „Etnografia Polska", t.XIII, 1969.

W roku 1948 prof. Waligórski wrócił do Polski i objął stanowisko adiunkta w Katedrze Etnografii Ogólnej i Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierowanej przez prof. Kazimierza Dobrowolskiego. W 1955 r. został docentem, a w 1969 r. profesorem tegoż Uniwersytetu. W roku 1962 objął kierownictwo Zakładu Etnografii i Socjologii Ludów Afrykańskich (...). Po reorganizacji struktury Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdy Katedra, w której pracował, weszła w skład Instytutu Socjologii UJ, prof. Waligórski został kierownikiem Zakładu Socjologii Kultury i Oświaty (...). Ponadto wykładał w Katedrze Etnografii Uniwersytetu Warszawskiego i w Studium Afrykanistycznym na tym samym Uniwersytecie.(...)

Oprócz działalności uniwersyteckiej uczestniczył jako członek w pracach Komisji Socjologicznej oraz Komisji Orientalistycznej Oddziału PAN w Krakowie. Był przewodniczącym Komisji Etnograficznej Krakowskiego Oddziału PAN, która głównie dzięki jego wysiłkom została reaktywowana w 1973 r. (...) Największym dziełem życia prof. Andrzeja Waligórskiego była opublikowana w r. 1973 Antropologiczna koncepcja człowieka, najobszerniejszy w języku polskim wykład historii antropologicznej teorii kultury. W książce tej dał wyraz swoim zainteresowaniom i swojej erudycji humanisty wielkiego formatu.(...)"

doc. dr hab. Wanda Czarkowska (1911-1992) - filozofka, socjolożka, demografka, od 1968 r. zatrudniona na stanowisku starszego wykładowcy w Katedrze Socjologii i Demografii, od 1973 kierowniczka Pracowni Demograficznej w Instytucie Socjologii UJ. Autorka prac takich jak: "Typy struktur wieku ludności regionu krakowskiego" (Ossolineum, 1968), "Prognozy demograficzne - wybrane zagadnienia" (Ossolineum 1974). W latach 1976-1979 pełniła funkcję zastępczyni dyrektora Instytutu Socjologii UJ.

Absolwentka Wydziału Filozoficznego UJ (dyplom magistra filozofii uzyskała w 1934 roku). Do wybuchu II wojny światowej, a także w okresie powojennym (do 1948 roku) uczyła matematyki w Liceum im A. Mickiewicza w Krakowie. W latach 1939-1945 była czynnie zaangażowana w pracę dydaktyczną w 4 ośrodkach tajnego nauczania w Krakowie.

W latach 1948-1968, jako kierownik zespołów demografii kolejno w: Biurze Regionalnym Centralnego Urzędu Planowania, Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego oraz Pracowni Planów Regionalnych, uczestniczyła w pracach ogólnopolskich komisji opracowujących metody prognozowania i planowania w demografii, a w łatach 1965-68 pełniła funkcję przewodniczącej zespołu ekspertów w zakresie demografii i zatrudnienia w Komisji Planowania przy Radzie Ministrów. Od roku akademickiego 1954/55 prowadziła zajęcia dydaktyczne z demografii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie oraz na Politechnice Krakowskiej, a od roku 1965/66 -w Katedrze Socjologii i Demografii UJ.

W 1965 roku uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ. Jej rozprawa doktorska, napisana pod kierunkiem prof. Pawła Rybickiego, stanowiła podstawę wydanej drukiem monografii - "Typy struktur wieku ludności regionu krakowskiego" (Ossolineum, 1968). W 1968 roku została etatowym pracownikiem Uniwersytetu Jagiellońskiego zatrudnionym na stanowisku starszego wykładowcy w Katedrze Socjologii i Demografii. W 1973 objęła funkcję kierownika Pracowni Demograficznej w Instytucie Socjologii UJ. Stopień naukowy doktora habilitowanego w zakresie demografii (rozprawa habilitacyjna pt. Prognozy demograficzne- wybrane zagadnienia ~ Ossolineum 1974) uzyskała w 1975 roku.W latach 1976-1979 (do chwili przejścia na emeryturę) pełniła funkcję wicedyrektora Instytutu Socjologii UJ.

Była cenioną w skali kraju demografką, członkinią Komitetu Nauk Demograficznych PAN, a także wybitną dydaktyczką. Jej wiedzy i umiejętnościom dydaktycznym należy w głównej mierze zawdzięczać wysokie postawienie działu demografii na studiach socjologicznych w UJ. Była również, co należy szczególnie podkreślić, niekwestionowanym autorytetem moralnym, zarówno dla pracowników Instytutu Socjologii, jak i dla studentów.

prof. dr hab. Władysław Kwaśniewicz (1926-2004) - w latach 1970-1978 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Socjologii UJ, którego był twórcą i założycielem. Uczeń Kazimierza Dobrowolskiego, rozwijał badania na pograniczu socjologii i etnologii, skupiając się przede wszystkim na problematyce przeobrażeń obszarów wiejskich. Wypromował ok. 250 magistrów oraz trzynastu doktorów. Ośmiu Jego wychowanków uzyskało stopień doktora habilitowanego. Zasiadał we władzach m.in. Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz Komitetu Socjologii PAN. Opublikował ponad 120 prac naukowych.

Fragmenty wspomnień prof. prof. Krzysztofa Gorlacha, Lucjana Kocika, Mariana Niezgody i Zygmunta Seręgi opublikowanych w „Studiach Socjologicznych", nr 3/2004.

"Studia w Uniwersytecie Jagiellońskim i Łódzkim wykształciły Jego specyficzne spojrzenie na naszą dyscyplinę, ściśle zresztą powiązaną z etnografią. Właśnie to dzięki „skrzywieniu etnograficznemu", które było w dużej mierze pochodną czasów, w których Władek studiował i następnie pracował jako początkujący asystent u Kazimierza Dobrowolskiego, socjologia była dla Niego przede wszystkim nauką empiryczną, wymagającą nieustannego kontaktu badacza z rzeczywistością., wszechstronnego (zgodnie z regułami metody integralnej) jej oglądu oraz uwrażliwienia na perspektywę historyczną.

Te doświadczenia obok cech Jego osobowości i preferencji w wyborze podejmowanych problemów oraz możliwych opcji teoretycznych, ukształtowały sylwetką intelektualną daleko odległą od wzoru „gabinetowego uczonego". Pozostawał zawsze socjologiem-empirykiem. Z jednej strony takim, któremu przyświecał postulat budowania syntez opartych na wynikach szczegółowych badań, zaś z drugiej strony, takim, który w konstruowaniu teoretycznych generalizacji i formułowaniu konkluzji o charakterze prognostycznym nigdy nie pozostawał obojętnym wobec faktów. Ta postawa intelektualna znajduje odbicie w Jego bogatej twórczości naukowej.

Był zwolennikiem żywego łączenia tradycji z nowoczesnością oraz głębokiego, retrospektywnego i prospektywnego wglądu w badaną rzeczywistość. Wynikało to z Jego cech jako uczonego obdarzonego zdolnością szybkiego diagnozowania rzeczywistości, syntetyzowania jej czynników i zjawisk oraz formułowania trafnych konkluzji prognostycznych. […]

Socjologia była jednak dla Władka czymś więcej aniżeli tylko uprawianą przez Niego dyscypliną naukową. Była - gdyby przywołać określenia Maxa Webera - raczej profesją czy powołaniem, albo też - nie wahamy się użyć tego określenia - swoistym „sposobem życia". Była bowiem także działalnością na rzecz organizowania i mobilizowania środowiska socjologicznego. Władek był twórcą i pierwszym dyrektorem utworzonego w roku 1970 w Uniwersytecie Jagiellońskim Instytutu Socjologii. Pełnił też funkcje przewodniczącego Komitetu Socjologii PAN. Był wieloletnim wice-prezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz członkiem-założycielem Europejskiego Towarzystwa Socjologicznego. Do końca także odwiedzał z odczytami różne środowiska socjologiczne w kraju, od Rzeszowa po Szczecin i od Zielonej Góry po Białystok.

Przez długi okres prowadził liczne prace redakcyjno-edytorskie zarówno w Uniwersytecie Jagiellońskim, jak i poza nim. Od 1971 roku był redaktorem Serii Socjologicznej Zeszytów Naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego, których łącznie z pracami habilitacyjnymi ukazało się ponad 40 tomów. W latach 1968-1980 był członkiem redakcji „Studiów Socjologicznych". Również przez kilka lat pełnił obowiązki członka redakcji „Kultury i Społeczeństwa", a także „Roczników Socjologii Wsi". Długo współpracował z radami redakcyjnymi „Studiów Socjologicznych", „Kultury i Społeczeństwa" i „Przeglądu Socjologicznego". Ten rodzaj działalności naukowej wieńczy najpoważniejsza w Jego karierze zawodowej wspomniana już inicjatywa opracowania Encyklopedii socjologii. To dzięki Jego wysiłkom jako Przewodniczącego Komitetu Redakcyjnego, jest ona dzisiaj dostępna dla młodego pokolenia adeptów socjologii.

[…] Profesor był związany na dobre i na złe z Krakowem, Uniwersytetem Jagiellońskim i Instytutem Socjologii, którego był twórcą i pierwszym dyrektorem. Uczynił bardzo wiele, aby krakowska socjologia stała się znaczącym miejscem na naukowej mapie Polski. To między innymi dzięki Jego staraniom i uporowi udało się zapewnić poprawę warunków lokalowych i znaczne wzmocnienie kadrowe. To. co było zadziwiające, to Jego zainteresowanie rozwojem naukowym młodszych kolegów i daleko idąca pomoc.

Odcisnął także swoje piętno na sposobie kształcenia socjologów. Wspomnieliśmy. że z wykształcenia był socjologiem i etnografem, a jego mistrzem był profesor Kazimierz Dobrowolski. To miało wpływ na Jego sposób pojmowania socjologii jako nauki i jako interpretatora zjawisk i procesów społecznych oraz definiowanie roli socjologa. Jego idee fixe było przekonanie, iż student socjologii musi mieć kontakt z praktyką społeczną, poznać od podszewki mechanizmy rządzące życiem społecznym. Dlatego w programie kształcenia znalazły się hospitacje instytucji społecznych oraz obozy ćwiczeniowo-badawcze, w czasie których studenci kolejno poznawali, poprzez uczestnictwo w badaniach, wiejską społeczność lokalną, miasto oraz zakłady przemysłowe, jako przykłady sformalizowanych organizacji. […]

Był Profesor osobą szczególną. To, co wzbudzało w nas zdumienie, to fakt, że praktycznie znał wszystkich, którzy w jakiś sposób zaznaczyli swoją obecność w socjologii i etnografii, ale także historii, psychologii i pedagogice. Jednak może bardziej interesująca i ważniejsza była konstatacja, że On sam był osobą powszechnie znaną, szanowaną i lubianą. Wynikało to z całą pewnością z Jego zaangażowania w sprawy socjologii jako nauki i jej kondycji na arenie ogólnopolskiej. Warto przypomnieć, że dzisiaj socjologia jako nauka jest czymś oczywistym; ma ugruntowaną pozycję, której się nie kwestionuje. Jednak przez długie lata była, z jednej strony, przez politycznych decydentów i dyżurnych ideologów traktowana podejrzliwie, jeśli nie wrogo. Z drugiej natomiast patrzono na nią z góry, jako na dyscyplinę młodą, niedoświadczoną, pozostająca w cieniu nauk o ugruntowanej pozycji np. filozofii i historii. Mamy pełne przekonanie, że Władysław Kwaśniewicz należy do tej generacji polskich powojennych socjologów, którzy zaprowadzili ją w to miejsce, które obecnie zajmuje".

[rof. dr hab Andrzej Paluch (1944-2006) - socjolog i antropolog społeczny, twórca Zakładu Antropologii Społecznej IS UJ, w latach 1988-90 Dyrektor Instytutu Socjologii UJ.

Fragmenty wspomnienia dr Grażyny Kubicy-Heller o prof. Andrzeju Paluchu

Urodził się 19 II 1944 w Krakowie. W l. 1958-63 uczęszczał do Liceum Plastycznego w Krakowie. Artystyczna wrażliwość była ważnym elementem jego habitusu. Ujawniała się później w zamiłowaniu do fotografii i potrzebie rejestrowania wizualnej strony świata. Jego artystyczna dusza wyrażała się również w uwrażliwieniu na piękno języka. Dobrze napisana fraza była dla niego ważną wartością. Nie znosił bylejakości polszczyzny i pseudonaukowego żargonu. Uważał, że głębszego rozumienia kultury może dostarczyć w pierwszym rzędzie sztuka. Polecał swym studentom czytanie współczesnych powieści.

Od 1963 do 1968 r. studiował etnografię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pracę magisterską Rozwój miast i urbanizacja w Afryce Zachodniej pisał pod kierunkiem Andrzeja Waligórskiego w Katedrze Etnografii Ogólnej i Socjologii UJ, obronił w 1968 r. Promotor bardzo był dumny ze swego podopiecznego.

Pracę naukową rozpoczął w tym samym roku jako asystent w Katedrze Etnografii Ogólnej i Socjologii, a po reorganizacji – w Instytucie Socjologii, gdzie przebiegały dalsze etapy jego kariery. Doktorat w zakresie nauk humanistycznych na podstawie pracy Przemiany społeczne i kulturowe w Afryce współczesnej (promotor, Andrzej Waligórski) uzyskał w 1972 (niepublikowana), habilitację - zaś w 1977, tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych – w 1991 r. z rąk prezydenta Lecha Wałęsy. W l. 1978-80 kierował Zakładem Oświaty i Kultury, a od 1980 do 1998 r. stworzonym przez siebie Zakładem Antropologii Społecznej, który był przez wiele lat jedyną placówką naukową o tej nazwie w Europie Wschodniej. Jednocześnie w l. 1973-76 kierował Pracownią Socjologiczną i Etnograficzną Instytutu Badań Polonijnych), a w l. 1990-92 - Pracownią Socjologiczno-Etnograficzną Międzywydziałowego Zakładu Historii i Kultury Żydów. Pełnił kilkakrotnie funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Socjologii, w l. 1988-90 - dyrektora tego instytutu, a od 1991 do 1994 – prodziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego. Od 2002 r. pracował w Zakładzie Metod i Technik Badawczych Instytutu Socjologii UJ.

[...] Pozostał w pamięci uczniów przede wszystkim jako wspaniały nauczyciel, który rozpościerał przed nimi szerokie perspektywy swej dyscypliny. Antropologia społeczna za jego sprawą miała nieodparty urok. Była wolna od wpływu dominującej wtedy ideologii, a jednocześnie stanowiła intelektualne wyzwanie. Pod jego kierunkiem powstało wiele prac magisterskich oraz cztery doktorskie (Marioli Flis, Zdzisława Macha, Haliny Rusek i Jacka Nowaka). W założonym przez niego Zakładzie Antropologii Społecznej (w różnych okresach) pracowali: Janusz Mucha, Mariola Flis, Jan Kubik, Antoni Bydłoń, Zdzisław Mach, Marian Kempny, Grażyna Kubica, Janina Fenigsen-Orłowska, Tomasz Goban-Klas, Jerzy Światłowski, Krystyna Romaniszyn, Annamaria Orla-Bukowska, Dariusz Niedźwiecki, Jacek Nowak, Marcin Lubaś.

Twórczość naukowa Andrzeja Palucha dotyczyła na początku głównie problematyki zmiany społecznej. O tym traktowała zarówno jego praca doktorska, jak i książka habilitacyjna, Konflikt, modernizacja i zmiana społeczna. Analiza i krytyka teorii funkcjonalnej (Warszawa 1976). Inny rozdział stanowią rozważania nad problemami związanymi z asymilacją, które zawarł we współredagowanym z Hieronimem Kubiakiem tomie Założenia teorii asymilacji (Wrocław 1980), a także badania dotyczące skupisk polonijnych (w pracy zbiorowej: Stan i potrzeby badań nad zbiorowościami polonijnymi (Wrocław 1976).

Ważny etap jego działalności stanowiła praca nad przygotowaniem i redagowaniem Dzieł Bronisława Malinowskiego (był przewodniczącym Komitetu Wydawniczego w latach 1984-2001). Wypełnił w ten sposób testament prof. Waligórskiego, który przez wiele lat zabiegał o uznanie dla swojego mentora. Wstęp Palucha do pierwszego tomu Dzieł (Warszawa 1980) stanowi bardzo ważne krytyczne omówienie filozoficznych podstaw antropologii Malinowskiego. Główne tezy przedstawił później w tekście The Polish Background to Malinowski's Work, który ukazał się w najważniejszym brytyjskim piśmie antropologicznym „Man. The Journal of the Royal Anthropological Institute" w 1981 r. W serii "Myśli i Ludzie" w 1981 r. opublikował monografię poświęconą Malinowskiemu (2 wyd. Warszawa 1983). Kolejną książką omawiającą twórczość słynnego antenata była zbiorowa praca (współredagowana z Mariolą Flis) Antropologia społeczna Bronisława Malinowskiego (Kraków 1985). Stanowiła ona pierwsze wspólne przedsięwzięcie Andrzeja Palucha i grona jego uczniów. Następnym było zorganizowanie we wrześniu 1984 r. w Krakowie międzynarodowej konferencji dla uczczenia stulecia urodzin Malinowskiego, poprzedzone uroczystością nadania jego znakomitemu uczniowi, Raymondowi Firthowi honorowego doktoratu. Zjechało wtedy do Krakowa wielu świetnych antropologów, by wymienić tylko: Lucy Mair (studentkę Malinowskiego), Ernesta Gellnera, Edwina Ardenera, Jean LaFontaine, czy Michaela Younga. Feliks Gross nie mógł przyjechać, bo odmówiono mu polskiej wizy. Obecne były wszystkie trzy córki Malinowskiego wraz z rodzinami. Obchody stanowiły wielkie wydarzenie naukowe, ale i organizacyjne. Pokłosiem tej konferencji był tom Malinowski Between Two Worlds. The Polish Roots of an Anthropological Tradition (red. Roy Ellen, Ernest Gellner, Grażyna Kubica, Janusz Mucha) wydany przez Cambrigde University Press 1988, do którego Andrzej Paluch napisał wstęp i jeden z rozdziałów.

Zwieńczeniem jego zainteresowań historycznych była książka Mistrzowie antropologii społecznej. Rzecz o rozwoju teorii antropologicznej (PWN Warszawa 1990). Starał się w niej przedstawić poszczególne nurty teoretyczne poprzez ich przedstawicieli. Zamierzał uzupełnić swą książkę o nowe postaci i wydać ponownie, negocjował to z wydawnictwem. Niestety nie zdążył zrealizować tego planu.

Współpraca z Jonathanem Webberem nad projektem „Galicja" była bardzo ważnym etapem w naukowej biografii Andrzeja Palucha i całego zakładu. Badania terenowe w ramach tego projektu dotyczyły najpierw pamięci ludności Oświęcimia na temat obozu Auschwitz, a później stosunków etnicznych w całej byłej Galicji, ze szczególnym uwzględnieniem pamięci o żydowskich współobywatelach. Tych spraw dotyczyły ostatnie publikacje Palucha: Konzentrationslager Auschwitz: The View from Outside, [w:] The Jews in Poland, (red. A.K. Paluch, Kraków 1992); KL Auschwitz, [w:] Europa po Auschwitz, ( red. Zdzisław Mach, Kraków 1995); "Pietas" i "impietas" wobec tożsamości etnicznej i religijnej. Przykład Galicji, [w:] Etniczność i religia, (red. A. Posern-Zieliński, Poznań 2001). Pod koniec życia interesował się głównie antropologią języka i rozpoczął pracę nad książką na ten temat dla wydawnictwa Scholar. Niestety nie zdążył jej ukończyć.

[...] Od czasów wczesnej młodości datowała się jego pasja do tatrzańskich wspinaczek i miłość do gór. Było w tym zarówno zamiłowanie do „prawdziwe męskiej przygody", estetyczny zachwyt nad pięknem krajobrazu, jak i fascynacja góralszczyzną. W późniejszych latach Andrzej Paluch wspinał się także w Alpach, górach Szkocji, czy - w Stanach Zjednoczonych. Członkostwo krakowskiego Klubu Wysokogórskiego bardzo sobie cenił i umieszczał w swoich życiorysach obok przynależności do różnych ważnych towarzystw naukowych. W wyprawach górskich często towarzyszył mu Grzegorz Babiński.

prof. dr hab. Jacek Szmatka (1950-2001) – socjolog, specjalista w dziedzinie mikrosocjologii, teorii i badań eksperymentalnych procesów grupowych oraz ogólnej metodologii nauk społecznych. Twórca i kierownik Pracowni Mikrosocjologii, która w 1996 r. została przekształcona w Zakład Badań Procesów Grupowych IS UJ. Wykładał m.in. w State University of New York, Stanford University, University of Washington, University of South Carolina. Autor ponad 60 artykułów (głównie w języku angielskim) oraz współautorem i współredaktorem publikacji polskich i zagranicznych.

Fragmenty wspomnienia o prof. Jacku Szmatce autorstwa Tadeusza Sozańskiego; „Studia Socjologiczne", nr 4/2001.

"Jacka Szmatkę poznałem, gdy rozpoczęliśmy studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w roku akademickim 1968/69. Do Krakowa przybył z Rzeszowa, gdzie urodził się 28 marca 1950 roku. W swym rodzinnym, dziś uniwersyteckim mieście ukończył I Liceum im. Księdza Konarskiego. Chciał być filmowcem, ostatecznie wybrał socjologię na UJ. Studiować nam przyszło w czasach spokojniejszych, po marcowej gorączce, a przed pojawieniem się w krakowskim środowisku akademickim „opozycji demokratycznej" (powstanie SKS po wydarzeniach roku 1976). Zastosowaliśmy się do wezwania władz: „studenci do nauki", dodając do tego od siebie: „i do zabawy". W mikrośrodowisku, jakie tworzyła kadra Instytutu wraz ze studentami bardzo wówczas zżytymi ze swoimi wykładowcami, Jacek dał się poznać najpierw jako filar kabaretu przygotowanego wraz z kolegami z roku na tradycyjny (do dziś) bal socjologa.

[…] Był pierwszym, który w naszym roczniku uzyskał stopień magistra. Trzy lata później, w 1975 roku miał już doktorat. Tytuł pracy doktorskiej „Redukcja teoretyczna w socjologii" mówi o jego ówczesnych zainteresowaniach. Ogólna metodologia nauk społecznych pasjonowała go zresztą do końca.

W 1980 roku ukazała się pierwsza autorska książka Jacka Szmatki „Jednostka i społeczeństwo". O zależności zjawisk indywidualnych od społecznych. Na podstawie tej rozprawy habilitował się w Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu w roku 1981. Choć musiał pokonywać rozmaite przeszkody na swojej drodze, potrzebował tylko dziewięciu lat, by zostać samodzielnym pracownikiem naukowym. Do końca lat 80. brał udział w pracach kierowanego przez Piotra Sztompkę Zakładu Metodologii i Historii Socjologii IS UJ, przekształconego później w Zakład Socjologii Teoretycznej. Zajmował się wówczas przede wszystkim klasycznymi i współczesnymi ogólnymi teoriami socjologicznymi, które nazwał później „teoriami pierwszej generacji".

[…] Stopniowo zaczął jednak odchodzić od grand theory, zagłębiając się coraz bardziej w problematykę mikrosocjologii. Wkrótce po habilitacji wyjechał po raz pierwszy na Zachód i nawiązał kontakty z czołowymi uczonymi swej specjalności. W 1982 roku zorganizował swoją pierwszą międzynarodową konferencję naukową, w Inter-University Center w Dubrowniku. Rok później po raz pierwszy odwiedził Stany Zjednoczone. Potem bywał za oceanem niemal co roku jako visiting professor. Był stypendystą Fulbrighta i czuł się związany z tą społecznością „ambasadorów" Polski w Ameryce i Ameryki w Polsce. W latach 90., będąc już znanym i cenionym uczonym, wykładał i prowadził badania w najlepszych uniwersytetach amerykańskich. Od 1991 roku był członkiem American Sociological Association, miał zwyczaj nie opuszczać żadnego z dorocznych ASA Meetings. W latach 1991-98 był w Zarządzie International Institute of Sociology, najstarszej profesjonalnej organizacji socjologów, która w 1993 roku obchodziła stulecie swojego istnienia. Należał do grupy polskich socjologów najbardziej znanych za granicą.

[…] W nowej polskiej rzeczywistości czuł się lepiej niż w PRL. Historyczny rok 1989 był ważnym etapem w jego karierze akademickiej. Opublikował wówczas w PWN swą drugą autorską książkę „Małe struktury społeczne. Wstęp do mikrosocjologii strukturalnej", pierwszy nowoczesny polski podręcznik do przedmiotu włączonego obok makrosocjologii do kanonu studiów socjologicznych. W roku akademickim 1989/90 „usamodzielnił się" w pełni: został kierownikiem założonej przez siebie Pracowni Mikrosocjologii. […] Otóż doc. dr hab. Jacek Szmatka kończył wtedy swoje pierwsze socjologiczne badania eksperymentalne, zaprojektowane wspólnie z Laboratory for Social Research w University of South Carolina, placówką badawczą, której został stałym współpracownikiem. Eksperymentował w swoim gabinecie przy Grodzkiej 52, który z dumą nazywał „laboratorium", choć na wyposażeniu był wówczas jedynie stół, tekturowe przegrody i jeden ośmiobitowy komputer z uniwersyteckiego przydziału.

Szczęśliwie sytuacja ta miała wkrótce ulec zasadniczej zmianie. Jacek skorzystał z szansy, jaką indywidualnym badaczom dały konkursy organizowane dwa razy do roku przez Komitet Badań Naukowych. Należał do nielicznych polskich socjologów, którzy w minionej dekadzie trzykrotnie uzyskali granty badawcze. Jego laboratorium mogło się dzięki temu upodobnić do południowo- karolińskiego i - jak pisze w swej najnowszej książce (1999) Network Exchange Theory David Wilier (twórca tzw. Teorii Elementarnej, współautor kilku artykułów opublikowanych z Jackiem w czołowych czasopismach socjologicznych) - stało się pierwszą placówką w Europie wyposażoną w sieć komputerową, przystosowaną do prowadzenia eksperymentalnych badań procesów interakcji w sieciach.

Mając już w kraju warunki do pracy naukowej, nadal chętnie wyjeżdżał do Stanów Zjednoczonych. Czuł się dobrze tam, gdzie ludzie wierzą w prawo do życia, wolności i poszukiwania szczęścia i gdzie praca na uczelni zapewnia środki do życia na satysfakcjonującym inteligenta poziomie. Pozostał jednak związany z krakowską Alma Mater, bo chciał, aby tu właśnie powstał ośrodek badawczy liczący się w nauce międzynarodowej. Sukcesy Kierownika Zakładu Badania Procesów Grupowych (w który w 1991 roku przekształcona została Pracownia Mikrosocjologii) zostały uhonorowane przyznaną mu w 1992 roku profesurą tytularną. Wniosek o dalszy awans nie doczekał się realizacji ze względu na przedwczesne odejście kandydata do „uzwyczajnienia". Nim zaczęła się jego choroba zdążył jeszcze wydać w Stanford Uniwersity Press (1997) tom zbiorowy „Status, Network, and Structure. Theory Development i Group Processes", którego był pierwszym redaktorem wraz z Johnem Skvoretzem i Josephem Bergerem. […]

W socjologii światowej (lepiej może byłoby napisać amerykańskiej) Jacek Szmatka był przedstawicielem strukturalnej mikrosocjologii, kierunku zwanego też „teorią i badaniami procesów grupowych" […]. Idee przewodnie przyświecające badaczom procesów grupowych można streścić w następujących punktach: (1) Socjologia teoretyczna jako nauka empiryczna podlega tym samym normom metodologicznym co nauki przyrodnicze, choć różni się oczywiście od nich przedmiotem; (2) Właściwym przedmiotem badań socjologii nie są obiekty historyczne, takie jak społeczeństwo polskie A.D. 2001, lecz abstrakcyjne systemy społeczne, np. „sieciowe systemy interakcji", w których „aktorzy" pozyskują cenione zasoby na drodze negocjacji; (3) Teoria opisująca funkcjonowanie takiego systemu (np. nierównomierny rozkład zasobów) powinna odwoływać się do jego struktury, przyjmując minimum założeń o naturze aktorów; (4) Badać można i należy przede wszystkim elementarne zjawiska społeczne, takie jak władza i wpływ, występujące w najprostszych układach (w teorii Willera są nimi elementarne stosunki społeczne: wymiana, przymus i konflikt); (5) Prawa rządzące tymi zjawiskami należy testować przede wszystkim metodą eksperymentu laboratoryjnego.

[…] Był tytanem pracy otwartym na każdą nowość w swojej specjalności naukowej. Jego oryginalnym pomysłem było zapoczątkowanie badań nad tzw. sieciami konfliktu. Chciał zdobyć znaczącą pozycję w nauce i cel swój osiągnął. Nie udało mu się jedynie opublikować samodzielnej obszernej monografii na temat „procesów grupowych". Na to niestety nie starczyło mu już czasu.

[…] Nie miał łatwego charakteru, wszelako był łubiany przez kolegów w kraju i za granicą. Karen Cook, odpowiadając na list-wspomnienie, który po śmierci Jacka rozesłałem do jego zagranicznych współpracowników i przyjaciół, napisała „we will miss his smile and professionalism". I rzeczywiście, poza profesjonalizmem cechowała go zawsze pogoda ducha, poczucie humoru i optymizm. Należał do gatunku homo ludens, zarazem jak mało który badacz z niezwykłą powagą traktował swoje naukowe powołanie i przekonania. Cieszyły go nie tylko sukcesy zawodowe. Radość sprawiała mu jazda na nartach i dalekie podróże samochodem; w nauce i w życiu ruch i zmianę przedkładał nad stabilizację. Szanował hierarchię stopni i tytułów akademickich, lecz zapominał o niej w kontaktach ze studentami, których starał się przyciągnąć do współpracy i traktował zawsze z przyjacielską bezpośredniością […].

prof. dr hab. Andrzej Flis (1953-2009) - socjolog, wieloletni pracownik IS UJ, twórca i kierownik Katedry Porównawczych Studiów Cywilizacji UJ. Jego zainteresowania badawcze dotyczyły szerokiego spektrum zagadnień – socjologii kultury, teorii cywilizacji, historii wczesnego chrześcijaństwa, historii cywilizacji europejskiej i przemian kulturowych zachodzących w jej łonie, a także specyfiki kultur Dalekiego Wschodu. Autor m.in. książek, takich jak: "Antynomie wielkiej wizji. Krytyka marksowskiej teorii historii" (1990), "Chrześcijaństwo i Europa: studia z dziejów cywilizacji Zachodu" (2001), "Zapomniani bracia: ginący świat chrześcijan Bliskiego Wschodu" (2004, z B. Kowalską).

Fragmenty wspomnienia prof. Marii Flis

"Andrzej Flis urodził się 4 lutego 1953 roku w Kraśniku Lubelskim. Egzamin maturalny zdał w II Liceum Ogólnokształcącym im. Jana Sobieskiego w Krakowie w roku 1972. W tym samym roku rozpoczął studia socjologiczne w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończył je przed terminem i z wyróżnieniem w czerwcu 1976 roku, przedstawiając pracę magisterską dotyczącą wyjaśnienia holistycznego i historycznego w filozofii Karola Marksa, który zbudował pierwszą socjologiczną teorię rozwoju społecznego. Trzy lata później ukończył studia filozoficzne. Pod opieką profesora Zbigniewa Kuderowicza przygotował rozprawę magisterską poświęconą ontologii Ludwika Wittgensteina. W roku 1983 na podstawie pracy Socjologiczne koncepcje człowieka przygotowanej pod kierunkiem profesora Piotra Sztompki, uzyskał stopień naukowy doktora nauk humanistycznych. Rozprawę habilitacyjną przedstawił w 1991 roku. Po raz kolejny zadał w niej pytanie o źródła myśli Karola Marksa. Tym razem zafascynowało go „wewnętrzne pęknięcie systemu" – autorstwa jednego z najwybitniejszych umysłów XIX wieku. Owo pęknięcie zrodziło specyficzną wizję rzeczywistości – wizję w której współistniała ścisła, głęboko intelektualna analiza świata kapitalistycznego z myślą skrajnie utopijną. W pełni oddaje ten stan rzeczy tytuł rozprawy Antynomie wielkiej wizji z przedmową Jadwigi Staniszkis. Tytuł naukowy profesora i stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego uzyskał w 2002 roku.

Jego późniejsze zainteresowania badawcze dotyczyły bardzo szerokiego spektrum zagadnień – socjologii kultury, teorii cywilizacji, historii wczesnego chrześcijaństwa, historii cywilizacji europejskiej i przemian kulturowych zachodzących w jej łonie, a także specyfiki kultur Dalekiego Wschodu. Pracą, w której połączył wszystkie te wątki jest książka Chrześcijaństwo i Europa. Studia z dziejów cywilizacji Zachodu (I wydanie 2001, II wydanie poszerzone 2003). W tej pracy zmierzył się z próbą udzielenia odpowiedzi na pytanie o genezę kultury europejskiej i jej specyfikę. Tłem dla tych rozważań były wyniki badań, które prowadził przez niemal dwa lata na Dalekim Wschodzie (Chiny, Korea, Japonia, Wietnam, Kambodża). Jego zdaniem konfucjański krąg kulturowy przez swoją odmienność stanowi doskonały punkt odniesienia dla społeczno-kulturowych badań cywilizacji europejskiej.

Inną fascynacją Andrzeja Flisa była historia i rozwój chrześcijaństwa na Bliskim Wschodzie i w Egipcie. Badania nad pierwszym z wymienionych obszarów, prowadzone w latach 1998-2000 w Syrii, Libanie, Jordanii, Iraku, Iranie i Izraelu, zaowocował książką przygotowaną we współpracy z Beatą Kowalską – Zapomniani bracia. Ginący świat chrześcijan Bliskiego Wschodu (2003). Dziejom i obecnej sytuacji chrześcijaństwa w Egipcie miała być poświęcona praca Chrześcijaństwo na ziemi faraonów. Materiał stanowiący podstawę tej pracy został zebrany przez Profesora i jego współpracowników w czasie trzech wypraw badawczych do Egiptu prowadzonych w latach 2004-2008 w ramach grantu badawczego KBN.

W 1985 roku wyjechał na półroczne stypendium do University of Wisconsin, Stevens Point i Columbia University, New York City, USA. Potem, w 1989 roku spędził jako visiting profesor cztery miesiące w Australian National University, Canberra. Od grudnia 1991 do marca 1992 był visiting fellowships i professorships w Hebrew University of Jerusalem, Israel. W kwietniu i maju 1993 w European University Institute, Florence; luty-maj 1994 People's University of China, Beijing; marzec kwiecień 1996 Trynity College, Dublin, Ireland; czerwiec-wrzesień 1996 University of Amsterdam, The Netherlands; listopad-grudzień 1996 University of Exeter, England; marzec-kwiecień 1997 Katholieke Universiteit, Leuven, Belgium; lipiec – październik 1997 University of Amsterdam, The Netherlands; kwiecień-maj 1998 University College Dublin, Ireland; kwiecień-czerwiec 2000 Kobe University, Japan; czerwiec-lipiec 2000 National Chengchi University, Taipei, Taiwan; marzec-kwiecień 2002 Seoul National University, Korea i marzec 2002- luty 2003 Sung Kyun Kwan (Confucian) University, Seoul, Korea.

Równolegle z działalnością naukową i badawczą Profesor Flis realizował się także jako nauczyciel akademicki. Powtarzał, że praca, która pozwala na połączenie aktywności naukowej i dydaktycznej, jest jedyną w swoim rodzaju – jej istotą jest rozwijanie własnych zainteresowań, całkowite oddanie się temu, co człowieka fascynuje i jednocześnie … nieustanne mówienie o tym, a uczelnia zapewnia wiernych słuchaczy. Jego wykładów słuchali studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego, Państwowej Wyższej szkoły Teatralnej w Krakowie i Politechniki Śląskiej. Z wykładami gościnnymi był w 20 uniwersytetach na prawie wszystkich kontynentach. Wypromował ponad stu magistrów socjologii i dwóch doktorów".

prof. nadzw. dr hab. Zygmunt Seręga (zm. 2014) - swoje prace badawcze koncentrował wokół zagadnień rozwoju lokalnego. Pionier badań nad socjologicznymi aspektami turystyki w ośrodku krakowskim. W latach 1980-ych współautor (razem z Lucjanem Kocikiem) programu badawczego dotyczącego przemian rodzin rolniczych w Polsce południowej. Wieloletni wykładowca z zakresu socjologii turystyki zarówno w Instytucie Socjologii UJ, jak i na kierunku geografia w UJ. Autor fundamentalnej pracy dotyczącej czynników rozwoju lokalnego, opublikowanej przez Wydawnictwo UJ w roku 1993, w której zastosowana została metoda określana dzisiaj metodą poszerzonego przypadku (extended case method).

Zachęcamy do przeczytania biogramu Zygmunta Seręgi w Kronice Uniwersytetu Jagiellońskiego za rok akademicki 2014/2015.

Wybrane publikacje książkowe

• Młode pokolenie wsi III Rzeczypospolitej. Aspiracje życiowe w przeddzień integracji z Unią Europejską, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003, s. 178 (współautor K. Gorlach, Z. Drąg).
• Czynniki rozwoju lokalnego. Studium socjologiczne wybranych społeczności wiejskich, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1993, s. 156.
• Chłopi we współczesnej Polsce: Przedmiot czy podmiot procesów społecznych? PWN, 1991 Kraków, s. 142 (współautor K. Gorlach).
• Problemy funkcjonowania gospodarstw indywidualnych w warunkach wysokotowarowej produkcji rolnej. Studium socjologiczne gminy Głogówek. Opole 1985, s. 80 (współautor L. Kocik).
• Konflikty społeczne w Polsce w okresie zmian systemowych. Wyd. WSP Rzeszów 2000 T. I i II ss-754 (redakcja wraz z M.Malikowskim).
• Oblicza społeczeństwa, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1996, s. 308, (redakcja wraz z K. Gorlachem).
• Family farming in the contemporary world. East-West comparisons, Kraków 1995, s. 187, (readakcja wraz z K. Gorlachem).
• Wieś polska w procesach transformacji ustrojowej,Kraków 1993, Uniwersytet Jagielloński (redakcja wraz z K. Gorlachem) s. 207.

prof. dr hab. Lucjan Kocik - swoje badania skupiał na obszarach wiejskich. Dotyczą one przemian rodzin rolniczych oraz społeczności lokalnych. W pierwszej połowie lat 1980-ych prowadził (wspólnie z Zygmuntem Seręgą) program badawczy dotyczący przeobrażeń rodzinnych gospodarstw rolnych w wybranych społecznościach wiejskich Polski południowej. Stypendysta American Council of Learned Societies prowadzący program badawczy dotyczący farmerów polskiego pochodzenia w stanie Wisconsin (USA). Autor wielu prac dotyczących przeobrażeń rodzin rolniczych oraz podręcznika z zakresu socjologii rodziny, wydanego w roku 2006 przez Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne.

Wybrane publikacje książkowe

• Rodzina w obliczu wartości i wzorów życia ponowoczesnego świata, Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne 2006.
• Wzory małżeństwa i rodziny. Od tradycyjnej jednorodności do współczesnych skrajności, Kraków: Acta Academiae Modrevianae 2002.
• Trauma i eurosceptyzm polskiej wsi, Kraków: Universitas 2001.
• Między przyrodą, zagrodą i społeczeństwem. Społeczno–kulturowe problemy ekologii wsi i rolnictwa, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2000.
• Rodzina – Społeczeństwo – ład moralny, Kraków: TUL Zeszyt nr 3 (mała poligrafia) 1993.
• Polski farmer w Ameryce. Studium przypadku stanu Wisconsin w USA, Kraków: Ossolineum 1990.
• Rodzina chłopska w procesie modernizowania się wsi polskiej, Kraków: Uniwersytet Jagielloński 1986.
• Badania rodziny chłopskiej jako element kształtowania polityki społecznej w Makroregionie Południowo – Wschodnim, Kraków: PAN (mała poligrafia) 1985.
• [współautorstwo z:] Zygmunt Seręga, Problemy funkcjonowania gospodarstw indywidualnych w warunkach wysokotowarowej produkcji rolnej. Studium socjologiczne gminy Głogówek, Opole: Instytut Śląski w Opolu 1985.
• Przeobrażenia funkcji współczesnej rodziny wiejskiej, Kraków: Ossolineum 1976.